Achter elke vertaling schuilt een verhaal…
Begin januari werd ik door een Waalse filmstudio gecontacteerd voor de vertaling van une note d’intention, le traitement et le scénario. Dit leek me een heel leuke opdracht, alleen… Wat in godsnaam zijn een ‘note d’intention’ et ‘le traitement’?
Het beloofde weer een leerrijke en uitdagende opdracht te worden, dat was meteen duidelijk…
Het eerste wat ik dus moest doen, was uitzoeken wat die twee begrippen betekenden en wat het verschil was met een filmscenario. Een dergelijke voorbereidingsfase is van essentieel belang want vooraleer je kunt beginnen te vertalen, moet je weten wat het doel van de tekst is: een marketingtekst wil de lezer iets laten doen (wat?), een handleiding wil iemand informeren/instrueren (wie: experts, leken of de huisvrouw?) en een intentienota geeft blijkbaar de teneur van het verhaal aan:
– Hoe komt de scenarist op het verhaal?
– Wat is de achterliggende boodschap?
Doel en publiek: mogelijke producers overtuigen om de film te realiseren. Zo bleek uit de Franstalige website Comment écrire une note d’intention prometteuse pour un film?.
Van een collega-ondertitelaar hoorde ik dat er een preproductie is en dat die fase qua verhaallijn sterk kunnen afwijken van het uiteindelijke filmverhaal. Met al die informatie in het achterhoofd kon ik me een eerste idee vormen van de filmwereld en het filmproductieproces.
Maar dan? Wat is het verschil tussen ‘le traitement’ en het scenario? Wikipedia leerde mij dat het ‘treatment’ (ook in de filmwereld barst het van de Engelse termen helaas) de uitvoerige en gedetailleerde beschrijving is van de inhoud en het verloop van de film. Het scenario of script geeft de dialogen weer — in dit geval in de voorproductie — dus nog niet de uiteindelijke dialogen. Deze informatie was voor mij essentieel om twee redenen:
1. De chronologische volgorde
Omdat het treatment vertelt wat er in de film gaat gebeuren, was het logisch dat ik me eerst verdiepte in het verhaal en pas later in de dialogen.
2. De stijl
Al gauw bleek dat Wikipedia het bij het rechte eind had. Tijdens het vertalen van het treatment viel me op dat alles heel gedetailleerd werd beschreven: van het openen van het portier, het instappen, even diep ademhalen, de sleutel omdraaien en wegrijden.
Nu lijkt dit voor de leek misschien overbodige research — je vertaalt toch gewoon wat er staat? — maar niets is minder waar. Een beschrijving is veel ‘droger’ en dus minder ‘actief’ geschreven. Voor de vertaler betekent dit dat hij een meer zakelijke stijl moet hanteren. Hij moet dicht bij de tekst blijven maar dat is lang niet hetzelfde als ‘gewoon vertalen wat er staat’.
Het ‘pourquoi’ van een kind kan je bijvoorbeeld lang niet altijd vertalen met ‘waarom’.
Gesproken en geschreven taal zijn twee verschillende dingen
Het scenario of filmscript daarentegen is veel vlotter/levendiger qua schrijfstijl door de talrijke dialogen. Daar komt het hem op neer om de dialogen zo natuurlijk mogelijk — dat wil zeggen in spreektaal — weer te geven in de andere taal. Ook dat is iets waar je als vertaler moet bij stilstaan want meestal vertaal je naar de schrijftaal: in een geschreven tekst zou ik bijvoorbeeld nooit de uitdrukking “Vang je ze of zo?” gebruiken.
Al die dingen samen maakten van deze opdracht een echte uitdaging maar er was nog meer… Aangezien het hier om de preproductie ging, weken het treatment en het filmscript op bepaalde punten van elkaar af. Het is dan voor de vertaler heel belangrijk dat hij weliswaar de wijzigingen overneemt en vertaalt maar hij moet wel zorgen dat de teneur van het verhaal — wat er eigenlijk in de intentienota als achterliggende boodschap voor het filmverhaal wordt meegegeven — behouden blijft in beide teksten. Soms kwam dit op kleine nuances aan, een bepaald woordgebruik, een ironische zinswending, en soms moest ik de achterliggende gevoelens op een of andere manier in de vertaling weten over te brengen. Een bepaalde woordkeuze in het Frans roept soms immers bepaalde connotaties/gevoelens op die je in het Nederlands bij een letterlijke vertaling verliest.
Dat is nogmaals het bewijs dat vertalen meer is dan puur woordjes vertalen.
Ook het land waar de filmvertaling voor bedoeld is, speelt een grote rol
En uiteraard speelden ook in deze teksten de taalgebonden en culturele factoren een rol: een vanuit het Engels naar het Frans vertaald sprookje dat helaas niet in het Nederlands bestaat en zelfs een Frans slaapliedje en de naam van een Waalse instelling met een Vlaamse tegenhanger mag niet vertaald worden (want in de film wordt dat liedje uiteraard in het Frans gezongen en op het gebouw staat maar één naam: de Waalse). Dat zijn allemaal dingen waar je als vertaler rekening moet mee houden in functie van het doel van de tekst, in dit geval een verfilming met mogelijks ondertiteling naar het Nederlands als er een Vlaamse producer wordt gevonden.
Zo ziet u maar: bij vertalen komt veel meer kijken dan u op het eerste gezicht dacht.
Later hebben we trouwens nog een filmscenario vanuit het Engels naar het Frans en vanuit het Frans naar het Italiaans vertaald voor hen. Allemaal heel boeiende projecten, maar elk met hun eigenheid, van straattaal tot een zoektocht naar Italiaanse filmvertalers.
Recente Reacties