Vertalersavonturen: laat vertalingen over aan een professionele vertaler

Vertalen is een vak. Een vertaling moet onopgemerkt blijven. En dat vergt voor elke tekst een andere aanpak. In deze blog geef ik mijn ‘vertalersavonturen’ van de vertalingen waar ik momenteel mee bezig ben. Maar eerst wil ik toch nog even benadrukken waarom het zo belangrijk is om niet zelf te gaan vertalen maar het vertalen aan een professionele vertaler over te laten…

Als een vertaling de aandacht trekt, is er meestal iets grondigs fout. Dat zie je met het Passenger Locator Form maar al te goed … De imagoschade die deze vertaling heeft veroorzaakt, is niet min. Probeer je maar eens in te denken dat jij met jouw bedrijf in de schoenen van de FOD Volksgezondheid zou staan…

Wat hier fout is gegaan, is dat het overduidelijk niet is vertaald door een moedertaalspreker Nederlands. Of toch zeker niet nagelezen door een professionele vertaler met moedertaal Nederlands.

Maar er is nog iets fout. De kusjes onderaan. Een communicatie rondom een bloedserieus thema zoals corona vraagt een ernstige toon. Daar horen zeker geen kusjes bij.

Dat is helemaal anders dan de gebruiksaanwijzingen op de verpakking van speelgoed die ik vaak vertaal. Daar is het van cruciaal belang dat ik de taal van de kinderen ‘spreek’. En niet zomaar een kind van elke leeftijd. Een zesjarige vraagt een andere toon dan twaalfjarige. Het is dus zeer belangrijk dat ik bij de speelgoedvertalingen eerst kijk voor welke leeftijd het bedoeld is en pas dan start met de vertalingen. Ooit heb ik voor Zonnestraal vertaald, daar bleek dat dit in tijdschriften voor kinderen nog verder wordt doorgedreven. Dergelijke kindertijdschriften vertalen is een heel tijdrovend proces. Het vergt een vertaalexpertise die niet voor iedereen weggelegd is. Ook niet voor mij.

Afstemming op de doelgroep is al een eerste vorm van lokalisatie. Maar lokalisatie gaat veel verder. In het oefenboek voor overheidsexamens waar ik komende maand aan werk blijkt dit overduidelijk: in het Franse origineel wordt overduidelijk verwezen naar de onderwijssituatie in Frankrijk. De vraag is dan in welke mate je dit moet aanpassen zodat het voor de lezer niet aanvoelt als iets vreemds. Daarvoor moet je overleggen met de auteur. In dit geval bleek bijvoorbeeld dat het om een fictieve situatie ging, dat het mocht blijven staan zoals het was, omdat dit deels tot de methodologie van de oefening behoorde. Zoiets kan je als vertaler niet weten. En al helemaal niet als je de hoofdstukken stapsgewijs maar niet chronologisch aangeleverd krijgt, zoals in dit geval.

Een professionele vertaler kijkt altijd naar het grotere plaatje. Dit impliceert ook dat, als je klaar bent met je vertaling, je je vertaling naleest als een soort buitenstaander. Met andere woorden dat je afstand neemt van je vertaling en vanuit een soort helikopterperspectief kijkt of je vertaling klopt, of het één consistent geheel is. Dit is een bijzonder moeilijke oefening. In mijn gastcolleges rond reviseren wijs ik hier ook uitdrukkelijk op.

In het geval dit oefenboek was dit helemaal belangrijk omdat ik bijvoorbeeld de inleiding en de opzet van de oefening pas helemaal aan het einde aangeleverd kreeg. Ik moest dus achteraf zeer attent zijn dat de andere hoofdstukken overeenstemden met de doelstelling van de oefening en dat ik de termen uit de inleiding ook consistent in de rest van de oefening gebruikte.

Gelukkig kan je hiervoor een beroep doen op vertaalprogramma’s zoals MemoQ en Trados . Zij hebben een aparte controlefunctie waarmee je dit soort zaken kunt controleren.

Een vertaling die wordt gepubliceerd – dus niet voor intern gebruik – wordt het beste nagelezen door een tweede vertaler/moedertaalspreker. In het geval van de Passenger Locator Form had dit het probleem opgelost.

Bij EP Vertalingen gaat er geen enkele vertaling buiten zonder dat die nog eens is nagelezen door een tweede professionele vertaler die optreedt als revisor. Ook bij dit oefenboek. En dat was maar goed ook, want mijn collega zag dingen die ik niet zag.

Net zoals jij met jouw bedrijf ergens in gespecialiseerd bent, geldt dat ook voor vertalers. Bij EP Vertalingen zijn we gespecialiseerd in technische vertalingen . Dit betekent niet dat wij daarnaast geen meer algemeen vertaalwerk doen – het oefenboek is daarvan een duidelijk bewijs – maar het is wel zo dat wij geen financiële of medische vertalingen doen. Daarvoor verwijzen wij je graag door naar in die materie gespecialiseerde vertalers.

Technische vertalingen is een vak apart. Dit is niet voor iedereen weggelegd. Ten eerste moet het je liggen, maar ten tweede moet je inzicht hebben in de opbouw van een handleiding en weten welke bronnen betrouwbaar zijn.

Het technisch dossier dat ik vertaald heb voor een officiële instantie vereiste dat ik de officiële benamingen gebruikte, dat ik inzicht had in de NBN-normen waarnaar verwezen werd. Het was ook zaak dat ik dezelfde terminologie gebruikte als die zij in hun communicatie gebruiken. Ook hiervoor is de hulp van een vertaalprogramma zoals MemoQ of Trados van cruciaal belang.

Algemene voorwaarden hebben vaak een addertje onder het gras. Ik herinner me dat ik jaren geleden de algemene voorwaarden voor een IT-bedrijf vertaalde. Ik was maar wat blij dat ik toen een beroep kon doen op een collega-vertaalster die gespecialiseerd is in IT-vertalingen.

Bij de algemene voorwaarden voor een drankenproducent speelt het logistieke aspect en de regelgeving rondom voedselveiligheid een belangrijke rol. Bij de jaarlijkse herwerkingsronde is het dan weer belangrijk dat je kennis hebt van de gebreken van je vertaalprogramma. Met het vertaalprogramma kan je namelijk vrij vlot zien hoeveel nieuwe tekst er is en hoeveel tekst licht gewijzigd is (zie ook Een herwerking van een tekst: het kan goed en fout gaan ).

Bij dergelijke vertalingen met een (licht) juridisch karakter is het van groot belang dat je dicht bij de brontekst blijft, dat je de boodschap zo nauwkeurig mogelijk overbrengt.

Een professionele vertaler is dus iemand die zeer kritisch naar elke tekst kijkt, die beoordeelt welke stijl er het beste aansluit bij het thema en de doelstelling, die weet welke bronnen betrouwbaar zijn en die een gedegen kennis heeft van de tools waarmee hij werkt.