Wat kan ik wat Google Translate niet kan? Wielertoeristje spelen.

Enige tijd geleden heb ik een blog geschreven waarin ik toelichtte waarom ik, een ervaren technisch vertaler, geen schrik heb van machinevertalingen zoals Google Translate. Omdat die blog zo massaal werd gelezen en gedeeld, dacht ik al even om er een vervolg aan te breien… En ineens kreeg ik hiervoor het perfecte project in mijn schoot geworpen: de vertaling van allerlei pittige wielrennerparcours in Zwitserland.

Ook in deze 19 pagina’s lange vertaling  zit je met termen met meerdere betekenissen . Je vindt die betekenissen weliswaar meestal in het woordenboek, maar daarom zijn ze nog niet juist. De context is ook belangrijk: waar in modevertalingen col een kraag is, boucle  een gesp is en lacets  meestal veters zijn , ligt dat in een wielrennerscontext helemaal anders.

Col  is eigenlijk nog het eenvoudigste: dat is ook in het Nederlands ingeburgerd, al kan voor de afwisseling ook de Nederlandse tegenhanger bergpas gebruikt worden. Maar hoe zou u zelf boucle  vertalen in deze context, wetende dus dat het over pittige cols met stijgingspercentages van wel 12 % gaat? Ik laat het antwoord nog even in het midden, want ook ik kwam pas helemaal aan het einde van mijn vertaling op een passende vertaling. Hiermee kaart ik meteen een extra probleem van machinevertalingen aan:

En hoe zit het dan met lacets ? Hiervoor hoefde ik zelfs niet eens naar het woordenboek te grijpen, want de context vertelde alles : “ On remonte ensuite la rivière Muranzina jusqu’au sommet, précédé d’une nouvelle série de lacets.”Weet u het al? Tip: wat zie je op de foto van deze Gotthard-bergpas?

Paden in de vorm van veters, of in een geografische context kronkelwegen of nog beter en sprekender haarspeldbochten. Uit enkele testzinnen uit mijn vertaling blijkt dat Google Translate het soms wel juist vertaalt, maar in sommige zinnen slaat hij de bal volledig mis:

En la coude du Rhône ? Als u denkt aan een elleboog, dan ligt het woord kromming niet zo heel ver af, vind ik persoonlijk. Een elleboog kan men buigen, en dan ontstaat er ook een soort kromming. Ik moet toegeven dat ik deze wel ben moeten gaan opzoeken, en pas nadien de twee betekenissen enigszins met elkaar in verband kon brengen (zo’n dingen gebruik ik als een soort kapstokje om ze voor de toekomst te onthouden).

Dat ik voor de betreffende zin op geen concurrentie van Google Translate hoef te rekenen, staat buiten kijf als u ziet wat hij hiervan maakt:

Ook met de termen rêvetement (wegdek) en un petit développement (klein verzet) uit mijn vertaling, kan ik mij heel goed inbeelden dat machinevertalingen de mist ingaan. Dat gebeurde bijvoorbeeld ook voor  émaillé de :

‘Emaillé de’ betekent in deze context uiteraard ‘bezaaid met’.

Net zoals bij een detective staat research centraal in het vertaalproces. Bij elke zin die ik vertaal, stel ik mezelf de volgende vragen: is dit duidelijk? Kan dit tot misverstanden leiden? Ben ik zelf wel 100% zeker dat ik het juist begrepen heb? Klopt dit ook met de context? Bij elke twijfel ga ik op zoek naar extra bevestiging . Zo dus ook toen ineens Sherlock Holmes opdook in mijn vertaling: “ Meiringen est connu pour les chutes du Reichenbach, théatre présumé de la mort de Sherlock Holmes, le héros de Sir Arthur Conan Doyle.”

Het grote vertaaldilemma in deze zin schuilde hem in het woord présumé. Na even net als de detective te hebben rondgeneusd, kwam ik erachter wat met dit woord bedoeld werd: de auteur liet Sherlock Holmes bij deze watervallen sterven, maar dit was tot grote ontevredenheid van de fans en zodoende kwam Sherlock Holmes weer tot leven.

Zonder enige research had ik dit nooit geweten – als vertaler ben je noch een wandelend woordenboek, noch een encyclopedie  – maar zelfs nu ik wist wat hiermee bedoeld werd, was het echt nog een hele boterham om deze essentiële achtergrondinformatie in de vertaling te integreren. Uiteindelijk greep ik naar de vertaling “de plek waar hij in eerste instantie het leven liet”.

Een zin in deze vertaling die mij echt hoofdbrekens bezorgde, omdat ik het plaatje gewoon niet zag, was: “ Le quatrième tunnel le plus long au monde engloutit la plupart du trafic, et ce qu’il en reste emprunte la route principale du col.”

Ik kon met behulp van het woordenboek wel ontrafelen waarvoor engloutir  stond (opslokken, laten verdwijnen), maar ik zat in mijn hoofd met een specifieke tunnelsituatie die ik op vakantie had gezien, en die zat mijn denkvermogen – en dus de juiste interpretatie – in de weg.

In zo’n geval is de hulp van een collega van harte welkom, want zo zag ik het licht weer: “Het meeste verkeer neemt de vierde langste tunnel ter wereld, maar de rest gaat over de hoofdweg de bergpas op.”

En om af te sluiten mijn vertaling voor ‘ boucle ’. Als allereerste idee kwam ik op een fietslus, maar omdat ik een fietslus in deze context wat flauwtjes vond – een wielrenner is niet hetzelfde als een fietser – week ik algauw uit naar een omschrijving: lusvormig wielrennersparcours, parcours waar begin- en eindpunt gelijk zijn en tot slot parcours waarbij je in een ronde rijdt.

En dat laatste bracht mij – samen met ‘ Tour de Suisse ’ en ‘ Tour de Romandie ’ – op het idee van ronde. En die term heb ik dan uiteindelijk ook gekozen. Misschien dat u bij deze term toch enigszins nog vreemd opkijkt, maar ik was er na wikken en wegen van overtuigd dat een wielrennerfanaat deze term meteen zou begrijpen.