Reviseren: een vak apart

Ik geef regelmatig een webinar via KTV Kennisnet rond reviseren . Ik kan uiteraard in mijn blog niet de hele inhoud vertellen maar een aantal inzichten wil ik wel even meedelen omdat ik vind dat de vertaling nalezen cruciaal is voor een goede  – lees ‘drukklare’ – vertaling?

Het belang van revisie

Ben jij een klant die een vertaling wilt uitbesteden? Vraag dan uitdrukkelijk of er in de vertaling revisie is inbegrepen. Jij gaat misschien uit van een onberispelijke vertaling – dat wil zeggen een vertaling die zo kan worden gepubliceerd – en dat is terecht, maar daarvoor is het cruciaal dat de vertaling wordt nagelezen.

Nobody is perfect, daarom is een tweede paar ogen zo belangrijk.

Maar in alle andere gevallen is nalezen voor mij echt essentieel.

Normaal gezien zou je van een ISO-gecertificeerd vertaalbureau mogen verwachten dat zij standaard een revisie voorzien. Daartoe zijn ze zelfs volgens de ISO-norm verplicht. In de praktijk weet ik echter dat papier geduldig is. Daarom mijn advies: vraag ernaar!

Je teksten zijn je visitekaartje

Voor wie denkt dat correcte teksten niet belangrijk zijn: je hebt het mis! Jouw vertaalde nieuwsbrief, catalogus of website zijn je visitekaartje. Uit onderzoek van een collega is gebleken dat taalfouten op websites – hoe minuscuul ook – je potentiële klanten kunnen kosten: je conversie gaat naar omlaag.

En een catalogus in onbegrijpelijke ‘vertaaltaal’ wordt door niemand gelezen, dus het geld dat je hebt geïnvesteerd in een mooie catalogus – ontwerp, schrijfwerk, vertaling, drukwerk, verspreiding – is pure geldverspilling.

Vertaalde teksten nalezen, het is niet iedereen gegeven

Wie denkt dat het nalezen en corrigeren van vertaalde teksten niet moeilijk is: vergeet het maar! Reviseren is een vak apart (anders zouden de universiteiten daar ook geen apart vak van maken en mij als gastdocent uitnodigen om over de praktijk te vertellen, lijkt mij).

Ten eerste moet de revisor de beide talen – bron- en doeltaal – net zo goed onder de knie hebben als de vertaler. Hij/zij moet haarfijn aanvoelen wat er in het origineel bedoeld wordt, om meteen de vinger te kunnen leggen op wat de vertaler over het hoofd heeft gezien.

Als revisor moet je ook bij de les blijven: waar de vertaler in de tekst ‘kruipt’ en hertaalt, is het bij de revisor slechts een soort van vergelijkende lezing. De revisor – ook proeflezer genaamd – moet de logica van de tekst in het achterhoofd houden. Het revisietempo ligt dan wel beduidend hoger dan het vertaaltempo, maar het maakt de taak van de revisor daarom niet minder moeilijk, integendeel…

De puntjes op de i zetten

Een revisor is de persoon die de puntjes op de i zet, die de tekst perfect maakt. Na de revisie mag de klant geen ernstige fouten meer in de tekst ontdekken, dus zeker geen twee grammaticafouten (waargebeurd!). Niet alleen de vertaler maar ook de revisor voert een spellingscontrole en een QA-check (Quality Assurance, dit is in het vertaalprogramma een specifieke functie met allerlei subfuncties) uit. Het kan immers zijn dat hij in of door zijn correcties een fout heeft gemaakt.

Het eindresultaat van de door de revisor proefgelezen versie is een tekst die klaar is voor druk.

Een revisor is geen copywriter

Een revisor mag zijn eigen stijl niet opdringen. Als hij al stijlcorrecties aanbrengt, dan moet hij daar een gegronde reden voor hebben:

Een revisor leest de tekst en corrigeert alleen waar hij echt over struikelt. Mijn richtlijn is:

Frons ik mijn wenkbrauwen en denk ik “hé, dat klinkt echt raar”, dan pas ik het aan. Denk ik “Hmmm, dat zou ik zelf niet zo zeggen”, dan laat ik het (meestal) staan.

Maar zo simpel is het vaak niet. Soms is de grens tussen “Neen dit is niet goed” en “Dit kan ermee door” zeer dun. Zeker als je  eigenlijk copywriting verwacht in plaats van een vertaling. Copywriting heeft immers niets met vertalen te maken: bij copywriting schrijf je gewoon, kort samengevat, zeer vlotte teksten op basis van instructies. Copywriting is een apart vak en vergt ook een heel andere aanpak.

Een revisor is vaak een vertaler

Heel vaak, maar lang niet altijd, is de revisor een vertaler van beroep. Dat heeft het voordeel dat hij alle kneepjes van het vak kent en weet waar hij op moet letten:

Maar in de uitgeverijwereld kan een revisor ook een medewerker zijn die de teksten in Word een laatste keer ‘proefleest’ (ook wel eindredactie genoemd). Hiervoor worden nog andere vaardigheden vereist. Heel veel van die controles kunnen trouwens worden opgevangen door macro’s in Word en specifieke programmaatjes. Zoals ik het hier nu beschrijf is echt hééél kort door de bocht: ik heb een workshop gevolgd, gegeven door iemand die eindredactiewerk doet voor uitgeverijen en ik stond echt verbaasd van wat er bij dit soort werk komt kijken. Dit is echt nog wel iets anders (maar wel deels overlappend) dan revisiewerk.

Post-Editing Machine Translation: het reviseren van machinevertalingen

Is er geen haar op je hoofd die eraan denkt om machinevertaalsoftware op je vertalingen los te laten? Heb je nog nooit van gehoord van PEMT? Sla dan zeker dit hoofdstuk over, je mist echt niets!

Machinevertalingen bieden in mijn ogen nooit de kwaliteit van een menselijke vertaler, ook niet als er nog een menselijke revisor – de zogenaamde PEMT-ronde - wordt ingeschakeld.

Machinevertalingen nalezen vinden ik en mijn collega’s bovendien net zo ondankbaar werk als slechte vertalingen nalezen, maar het heeft nog een ander nadeel: het wordt in veel gevallen heel slecht betaald. Terwijl je bij slechte vertalingen kan werken tegen een uurprijs, wordt bij PEMT vaak een vaste woordprijs gehanteerd, maar die woordprijs valt in het niets bij de tijd die je erin steekt.

Let op: er zijn uitzonderingen, maar ik zou het zelf nooit kunnen. Ik heb nooit een opleiding PEMT gevolgd en ook al reviseer ik heel vaak, dit is toch echt een andere manier van reviseren.

Toch is er ook voor machinevertalingen en PEMT een markt: wie snel grote hoeveelheden vertaald wil hebben, kan niet anders dan zich beroepen op machinevertalingen en hij kan – in het beste geval – nog een PEMT-ronde inlassen als de tijd het toelaat. Ik weet bijvoorbeeld dat Amazon op die manier werkt (en hun machinevertaalkwaliteit is redelijk tot goed omdat het vaak terugkerende teksten zijn).

Maar wil je echt een puike vertaling waar je klanten mee aantrekt? Laat machinevertalingen dan gewoon links liggen (zoals je hopelijk al doet). Je wint er echt niets bij. Integendeel, het geld dat je uitgeeft aan een goedkope machinevertaling, moet je daarna nog eens betalen aan een menselijke vertaler om het recht te breien – vaak is het zelfs op het einde van de rit duurder – en de tijdswinst is ook weg. Wil je hier meer over weten, lees dan zeker mijn blog over mijn ervaringen met PEMT voor een klant: ‘ Vertalingen in meerdere talen ‘.