Wat kan ik wat Google Translate niet kan?

Steeds vaker hoor je in het nieuws en rondom je heen over Google Translate en andere machinevertalingen. Zo las ik vorige week nog een artikel over een vertaalmegafoon van Panasonic. Allemaal blijven ze, zoals de vertaalmegafoon met foute, onbegrijpelijke vertalingen kampen zoals “het is verboden om dieven te schokken”. Eigenlijk is er nog een post-editingronde, d.w.z. een interventie van een menselijke vertaler, nodig. En dan nog… Ooit hoorde ik een baas van een groot vertaalbureau zeggen: “In combinatie met een human revisor komen we echt wel tot een aanvaardbaar resultaat”. Dat verklaart waarom ik geen schrik heb voor mijn toekomst: ik ga voor 100% kwaliteit, niet voor iets ‘aanvaardbaars’.

Telkens als ik op meetings de vraag krijg of ik niet bang ben voor mijn job door de opkomst van Google Translate, geef ik als voorbeeld: “ Stel je voor dat je in een gevecht iemand de ogen uitsteekt. Hoe kan een machine weten of je het letterlijk (met een zwaard) of figuurlijk (door bijvoorbeeld venijnige opmerkingen) bedoelt? Dat kan alleen door de context, maar een machine werkt rechtlijnig en heeft als het ware net als een paard oogkleppen op. ”

Zelfs ik kan lang niet altijd alles uit de context afleiden , maar ik ben mij daar wel van bewust en kan indien nodig vragen stellen aan de klant. Zo vertaalden we de website van een groot eventtechnologiebedrijf en daarin stond de term ’podium’ in het Nederlands. Omdat uit de context niet geheel duidelijk was of het hier om een klein podium zoals voor meetings of vergaderingen ging of om echte grote podiums zoals in theaters, hebben we bij de levering aan de klant de beide opties voorgesteld voor de Engelse vertaling: podium (klein) of stage (heel groot).

En dan heb je uiteraard ook nog de woorden met verschillende betekenissen . Zo had ik onlangs een handleiding te vertalen van een Duitse ‘ Anlage’ , installatie (of machine) dus in het Nederlands maar helemaal onderaan stond er ook een verwijzing naar allerlei documenten die ‘ in Anlage’ waren toegevoegd. Zelfs ik was zo in de ‘ Anlage -installatie’-modus dat ik het eerst verkeerd had vertaald. In het tweede geval betekende Anlage immers bijlage.

En het kan nog erger. ‘ Bildung’ heeft immers verschillende betekenissen:

Ook spellingsgewijs moet de machine kunnen nadenken . Consumeren is met dubbele ‘m’ als het gaat over ‘het huwelijk voltrekken tijdens de huwelijksnacht’. En om nog even in deze context te blijven: Reproduktion kan ook voortplanting betekenen.

Taal evolueert, dus wat misschien   ooit juist   was, is dat   nu niet meer . Een vertaler hoort dat te weten d oor bijscholing, door feedback van klanten, het inschakelen van een expert enz.

Zo is Quecksilber geen kwikzilver meer maar gewoon kwik (kwikzilver is verouderd aldus de Dikke Van Dale). En polyethyleen is polyetheen geworden. Maar ook uitdrukkingen of samenstellingen kunnen ook in onbruik raken, of er ontstaan nieuwe woorden zoals kraamkost, sjoemelsoftware en pietenpact en niet te vergeten betonstop.

Vertalen is ook rekening houden met je doelgroep , de klantgerichte en bedrijfstechnische terminologie . Zo eist een van mijn klanten dat ik spreek over protonenpompinhibitoren in plaats van protonenpompremmers omdat zijn doelgroep farmaceutische vertegenwoordigers zijn. Maar in een brochure over micronutriënten die hij via apotheken wil verspreiden onder potentiële klanten, moet er uiteraard een ander taalgebruik worden gehanteerd.

Machinevertalingen zouden om goed te zijn alle idiomatische woordcombinaties in alle talen moeten bevatten, maar dat is een berenwerk en een onmogelijke klus, want je hebt nu eenmaal oneindig veel woordcombinaties .

Maar ook met heel simpele dingen kunnen machinevertalingen vaak niet meer presteren dan een ‘aanvaardbaar’ resultaat met als gevolg dat de lezer waarschijnlijk ergens het gevoel zal hebben dat er iets niet klopt. Bijgevolg raakt hij afgeleid van de effectieve boodschap van de tekst.

Voorbeelden:

Grammaticale constructies zoals ‘groter dan’ en ‘net zo groot als’  kan je inderdaad wel invoeren in de database van de machinevertaalsoftware, maar de vraag is of hij altijd de juiste verbanden gaat leggen. Zeker wanneer er nog andere zinsdelen tussen staan en hij dus moet gaan zoeken wat samenhoort. Bijvoorbeeld wanneer de bloeddruk na een langdurige inspanning verhoogt/verhoogd, …  of wanneer de bloeddruk door een langdurige inspanning en een te lage suikerspiegel voor problemen zorgt/zorgen…

Ook zitten er tussen talen verschillen , zo is het in het Duits “ Die Funktionsweise des Systems basiert auf” terwijl dat in het Nederlands ‘baseert zich op’ (of nog beter ‘is gebaseerd op) wordt.

In de wereld van technische innovaties – bijvoorbeeld bij uitvinders en octrooibureaus – maar ook in de politiek ontstaan er nieuwe termen of zijn er zaken waarvoor gewoon geen 1-op-1-vertaling bestaat. Dan moet je omschrijven of zelf een woord uitvinden. Denk maar aan: Lochring (een ring die de doorstroming bepaalt van bijv. een koelinstallatie of extruder) of trumpisme en kibbelkabinet. Zo is ARI (Appareil Respiratoir Isolant) in het Nederlands gewoon een ademhalingsapparaat.

En dan is er uiteraard ook nog het feit dat je bij een vertaling moet rekening houden met je doelgroep:
– is de tekst bestemd voor Nederland (leidingwater of kraanwater) of voor België (kraantjeswater)?
– is het voor experts of leken: bijv. inhibitie vs afremming
Meer hierover lees je in mijn andere blog: Opiniestuk: Wat moet u onthouden over het boek Taal is business.

En met wat je bij die doelgroep wilt bereiken:
– informeren (bijv. handleidingen, brief)
– aanzetten tot actie (doorklikken, verderlezen, prikkelen, nadenken, kopen, …)

En nog tal van andere factoren zoals SEO, copywritinggehalte, beperkt aantal karakters (bijv. bij softwarebegrippen of krantenkoppen), …

Conclusie: ik maak me nog lang geen zorgen over de resultaten van machinevertalingen. Misschien dat ze een deel van mijn job kunnen vereenvoudigen, maar zolang ze maar kwaliteit van een ‘aanvaardbaar’ niveau leveren, weet ik dat ik het beter kan (en mag u als eindklant op uw beide oren slapen en de door mij gepubliceerde vertaling zo publiceren).

En toch zijn er websitebouwers die hun vertalingen aan Google Translate en consoorten toevertrouwen….

Wil je meer weten over machinevertalingen, zoek dan in het zoekvenster links op ‘machinevertalingen’ of ‘DeepL’. Een aanrader is de blog ‘ Vertalingen in meerdere talen ‘.